Każdy pracownik zatrudniony na umowie o pracę ma prawo do różnych rodzajów urlopów, które pomagają nie tylko w regeneracji sił, ale także w radzeniu sobie z ważnymi momentami życiowymi. Od urlopu wypoczynkowego po urlop macierzyński, istnieje wiele opcji dostosowanych do indywidualnych potrzeb. Jakie są rodzaje urlopów, jakie są ich zastosowania oraz prawa?
Rodzaje urlopów pracowniczych
Pracownicy zatrudnieni na umowie o pracę mogą wybierać różne rodzaje urlopów w zależności od stażu pracy i miejsca zamieszkania. Obejmuje to urlopy:
- płatne
- bezpłatne (urlop roczny i urlop macierzyński)
Główną rolą urlopu jest umożliwienie pracownikom zregenerowania sił i odpoczynku od codziennej pracy. Jednakże, w zależności od konkretnej sytuacji życiowej, urlopy mają również inne zastosowania. Oprócz zaplanowanych dni urlopu wypoczynkowego rozróżnia się urlopy:
- Urlop wypoczynkowy i urlop na żądanie
- Urlop bezpłatny
- Urlopy okolicznościowe
- Urlopy związane z rodzicielstwem
- Inne typy urlopów
- Wolne od pracy
Wszystkie te urlopy udzielane są na wniosek pracownika lub odgórnie zgodnie z przepisami, lub uprawnieniami posiadanymi przez pracownika. W zależności od bieżących potrzeb pracownika, kontrahenta, może on wnioskować o urlop wypoczynkowy, urlop okolicznościowy, urlop szkoleniowy, urlop macierzyński lub urlop wychowawczy itd.
Urlop wypoczynkowy
Rzeczywiście, tego rodzaju urlopu nie trzeba nikomu przedstawiać i jest on podstawowym urlopem pracownika. Wszyscy pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę otrzymują określoną liczbę dni urlopu na początku każdego roku.
Na początku kariery zawodowej jest to zazwyczaj 20 dni. Wraz ze wzrostem stażu pracy wzrasta liczba dostępnych dni urlopu. Osoby, które przepracowały łącznie co najmniej 10 lat, mają prawo do 26 dni urlopu. Edukacja jest również brana pod uwagę w tym okresie:
- szkołę średnią – dolicza się 4 lata,
- szkołę policealną – dolicza się 6 lat,
- szkołę wyższą (studia) – dolicza się 8 lat,
- szkołę zawodową – dolicza się okres nauki, jednak nie więcej niż 5 lat,
- szkołę zasadniczą lub równorzędną zawodową – dolicza się okres nauki, maksymalnie 3 lata.
Prawo do corocznego urlopu jest również niezbywalne i nie można go przenieść na inną osobę ani się go zrzec. Wniosek o urlop wypoczynkowy można złożyć w formie pisemnej lub elektronicznej. Jest to urlop płatny.
Urlop na żądanie
Część corocznego urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikom to urlop na żądanie. Może on zostać wykorzystany cztery razy w roku, niezależnie od tego, czy łącznie przysługuje 20, czy 26 dni urlopu.
Istotą tego urlopu jest to, że pracownicy mogą powiadomić pracodawcę o chęci wzięcia urlopu nawet tuż przed planowanym rozpoczęciem danego dnia.
Urlop bezpłatny
Urlop bez wynagrodzenia to specjalny urlop przyznawany pracownikowi na jego pisemny wniosek. W takim przypadku pracownik tymczasowo przestaje wykonywać swoje obowiązki, nie otrzymując wynagrodzenia za czas trwania urlopu.
Maksymalny okres urlopu bezpłatnego nie jest określony w Kodeksie pracy, ale jeśli przekracza on trzy miesiące, pracodawca może odwołać pracownika z urlopu z ważnych przyczyn. Warto zaznaczyć, że urlop ten nie wlicza się do stażu pracy stanowiącego podstawę uprawnień pracowniczych.
Prawo przewiduje, że pracodawca, który zgadza się na urlop bezpłatny, nie może arbitralnie wysłać nieobecnego pracownika na urlop bezpłatny, a tym bardziej go zwolnić.
Przed złożeniem wniosku o urlop bezpłatny, warto skonsultować się z księgową, aby upewnić się, że decyzja ta nie wpłynie negatywnie na Twoje uprawnienia pracownicze.
Urlop okolicznościowy
Ważne wydarzenia w życiu wymagają czasem starannego przygotowania, wyciszenia i refleksji. Nie może zostać przeniesiony na kolejny rok. Z tego powodu prawo przewiduje urlop okolicznościowy. Urlop okolicznościowy jest przyznawany w następujących przypadkach:
- śluby bliskich osób, w tym współmałżonka, dzieci, rodziców, ojczymów i macoch (własny ślub); narodziny, śmierć lub pogrzeb dziecka (2 dni urlopu),
- konieczność opieki nad dzieckiem poniżej 14 roku życia (po uprzednim powiadomieniu firmy) (2 dni urlopu),
- ślub dziecka, śmierć lub pogrzeb rodzeństwa, teściowej, teścia, babci, dziadka lub innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika, lub opiekującej się nim (1 dzień).
Urlopy związane z rodzicielstwem
Urlopy związane z rodzicielstwem mają na celu wsparcie rodziców w okresie po narodzinach dziecka oraz w trakcie jego wczesnego rozwoju. Pracownicy mogą skorzystać z różnych form urlopów, takich jak macierzyński, tacierzyński, rodzicielski czy wychowawczy, aby odpowiednio zająć się dzieckiem. Każdy z tych urlopów ma swoje specyficzne zasady i długość, dostosowane do potrzeb rodziców i dziecka.
Urlop macierzyński
Urlop macierzyński to prawo przysługujące kobietom, które urodziły dziecko w okresie zatrudnienia. Urlop ten jest przeznaczony zarówno na opiekę nad dzieckiem, jak i na rekonwalescencję po porodzie.
Podczas tego urlopu pracownica otrzymuje wynagrodzenie. Pracownica jest również objęta ochroną zatrudnienia, a pracodawca nie może wypowiedzieć jej umowy o pracę. Długość urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych podczas jednego porodu. Maksymalnie:
- 20 tygodni przy jednym dziecku,
- 31 tygodni przy dwójce dzieci,
- 33 tygodnie przy trójce dzieci,
- 35 tygodni przy czwórce dzieci,
- 37 tygodni przy pięciorgu lub więcej dzieci.
Kobiety mogą wrócić do pracy po co najmniej 14 tygodniach urlopu macierzyńskiego po porodzie, po którym ojciec dziecka może przejąć opiekę nad dzieckiem.
Urlop tacierzyński
Urlop przysługuje ojcom dzieci w wieku do 12 miesięcy. Liczba dni urlopu wynosi 14 (10 dni roboczych) na każdy poród. Co ważne, każdy tydzień może być wykorzystany w osobnym dniu.
Urlop rodzicielski
Rodzice dziecka przebywający na urlopie macierzyńskim lub ojcowskim mają prawo do płatnego urlopu rodzicielskiego. Jest on dobrowolny i można z niego skorzystać najpóźniej do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy sześć lat. Wraz z wejściem w życie zmian w Kodeksie pracy, czas trwania urlopu rodzicielskiego jest następujący:
- 41 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
- 43 tygodnie w przypadku porodu mnogiego.
Ważne jest jednak, aby urlop ten był dzielony między oboje rodziców. Każdy z nich ma prawo do co najmniej dziewięciu tygodni urlopu i nie może on zostać przeniesiony na drugiego rodzica.
Urlop wychowawczy
Możliwość dla rodziców, po urlopie macierzyńskim i rodzicielskim. Ten rodzaj urlopu trwa do 36 miesięcy (przy czym jeden rodzic może wnioskować maksymalnie o 35 miesięcy, a drugi o 1), ale tylko do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy sześć lat.
Jeśli dziecko jest niepełnosprawne, granica wieku dziecka zostaje zmieniona na 18 lat. Można wykorzystać go w maksymalnie 5-ciu częściach. Wniosek o urlop rodzicielski można złożyć w dowolnym momencie, ale wcześniej niż na 21 dni przed planowaną datą urlopu i nie może on zostać odrzucony przez pracodawcę.
Należy również pamiętać, że chociaż urlop rodzicielski jest bezpłatny, składki na ZUS są finansowane.
Opieka nad dzieckiem
Rodzice opiekujący się dzieckiem w wieku poniżej 14 lat mają prawo do 16 godzin lub dwóch dni wolnych od pracy w roku kalendarzowym na opiekę nad dzieckiem. W tym czasie rodzic ma prawo do pełnego wynagrodzenia.
Urlop opiekuńczy
Dostępny jest również nowy rodzaj urlopu, który jest BEZPŁATNY:
- urlop opiekuńczy
Umożliwia on pracownikom kontraktowym wzięcie pięciu dni, jeśli potrzebują oni osobistej opieki i wsparcia:
- Osoba będąca członkiem rodziny, np. syn, córka, matka, ojciec lub małżonek.
- Osoba mieszkająca w tym samym gospodarstwie domowym.
Inne typu urlopów
Poza podstawowymi urlopami, pracownicy mogą korzystać z różnych innych form urlopów, które pozwalają na elastyczne zarządzanie czasem i reagowanie na różne potrzeby życiowe.
Niezależnie od tego, czy potrzebujesz czasu na nagłe sprawy rodzinne, rozwój zawodowy, czy udział w akcjach ratunkowych, istnieją odpowiednie opcje dostosowane do Twoich sytuacji. Poniżej przedstawiamy szczegółowy opis dostępnych rodzajów urlopów.
Zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej
Zgodnie z art. 148 kodeksu pracy, urlop z powodu siły wyższej jest udzielany na pilne i nagłe sprawy rodzinne z powodu choroby lub wypadku w wymiarze dwóch dni, lub 16 godziny rocznie, ale tylko wtedy, gdy wymagana jest bezpośrednia obecność pracownika. Podczas tego urlopu pracownik ma prawo do połowy wynagrodzenia.
Dni wolne na poszukiwanie pracy
Urlop pracowniczy przysługujący wyłącznie pracownikom, z którymi pracodawca rozwiązał umowę o pracę za wypowiedzeniem z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Czas jego trwania zależy od długości zatrudnienia i aby go uzyskać należy złożyć specjalny wniosek.
- 2 dni – jeśli okres wypowiedzenia jest nie dłuższy niż 1 miesiąc,
- 3 dni robocze – jeśli okres wypowiedzenia wynosi 3 miesiące.
URLOP SZKOLENIOWY
Urlop szkoleniowy został opisany w art. 103(1) Kodeksu pracy. Urlop ten przysługuje pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą.
- 6 dni — przysługuje pracownikom przystępującym do egzaminów eksternistycznych, maturalnych, zawodowych lub potwierdzających kwalifikacje zawodowe,
- 21 dni — na ostatnim roku studiów, na przygotowanie pracy dyplomowej, przygotowanie się i złożenie egzaminów końcowych.
Dni wolne za oddanie krwi
Pracownikom, którzy dobrowolnie oddają krew lub jej składniki, przysługują dwa dni płatnego urlopu (od czasu epidemii). Aby jednak skorzystać z tego świadczenia, muszą otrzymać zaświadczenie wydane przez centrum krwiodawstwa i przedłożyć je pracodawcy.
Wolne od pracy na czas uczestnictwa w akcjach ratunkowych
Przysługuje gdy pracownik należy do Ochotniczej Straży Pożarnej lub Górskiego Pogotowia Ratunkowego i bierze udział w akcji ratunkowej. Pracownik ma za to normalne wynagrodzenie.
Takie wolne jest przyznawane na tak długo jak niezbędne jest uczestnictwo w akcjach ratowniczych oraz do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu (jego wymiar ustala kierownik akcji ratunkowej). Dodatkowo przysługuje maksymalny czas 6 dni w ciągu roku na szkolenie pożarnicze wymienionym wyżej osobom.
Wolne od pracy w związku z wezwaniem pracownika przez urząd (sąd, policję)
Gdy pracownik został wezwany do osobistego stawienia się przed organem państwowym (prokuratura, NIK, powołanie na biegłego, świadka, sąd, policja, powołanie przez inny organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego).
Jest to wolne płatne, a wynagrodzenie (rekompensata) wypłacana jest przez organ wzywający, na podstawie wydanego przez pracodawcę zaświadczenia o wysokości utraconego wynagrodzenia.
Przysługuje w wymiarze potrzebnym do wypełnienia wezwania oraz dojazd do i z miejsca stawienia się. Wyjątkiem jest stawiennictwo jako biegły – łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może przekraczać 6 dni kalendarzowych.
Zadbaj o odpoczynek zgodny z prawem
Urlopy to nie tylko przerwa od pracy, ale przede wszystkim szansa na odzyskanie sił, spędzenie czasu z rodziną, czy załatwienie ważnych spraw. Każdy rodzaj urlopu ma swoje specyficzne zasady i warto je dobrze znać, aby w pełni z nich skorzystać.
Jeśli masz wątpliwości co do przysługujących Ci urlopów lub innych kwestii związanych z prawem pracy, warto skonsultować się z Twoją księgową, która pomoże Ci zrozumieć wszystkie zawiłości.
Pamiętaj, że odpowiednie planowanie urlopów pozwala lepiej zarządzać czasem i zachować równowagę między życiem zawodowym a prywatnym. Wykorzystaj swoje prawa, by zadbać o zdrowie i samopoczucie.
